Van nature is de mens een sociaal dier, we zijn geïnteresseerd in anderen en voelen ons betrokken bij het welzijn van onze soortgenoten. Als een vriend ziek is, bel je op of stuur je een berichtje om te vragen hoe het gaat. Als je broer examen doet dan wens je hem nog even extra succes en duim je thuis mee. En als je zelf een keer niet op de wekelijkse training verschijnt, geeft het ook een fijn gevoel als je gemist wordt. Een beetje aandacht, even oprecht contact, doet iedereen goed.
Ook artsen en verpleegkundigen ervaren steeds meer de positieve effecten van oprechte aandacht. Waar artsen voorheen vooral de taak hadden om de kwaal te behandelen en een oplossing te zoeken, wordt er steeds meer ingezet op een ‘mens-tot-mens’-benadering. Internet staat bol van de onderzoeken naar het verbeteren van de patiëntbeleving in ziekenhuizen, verzorgingstehuizen en verpleeghuizen. De rode draad in de uitkomsten: aandacht voor de persoon.
Hoe komt het toch dat iedereen een beetje aandacht zo waardeert, waarom vinden we dit belangrijk en wat zijn de gevolgen van het geven of juist ontbreken ervan?
Natuurlijk moet je behandelen, maar voor veel patiënten is oprechte belangstelling van de dokter van grotere betekenis
Die ene patient
De Volkskrant kende tot voor kort een prachtige rubriek in de zaterdagbijlage, over de menselijke kant van de zorg. In ‘Die ene patiënt’ vertelden zorgverleners over een patiënt die ze nooit meer vergeten zijn en die hun kijk op het vak en het leven veranderde. Het verhaal van Wilco Achterberg, specialist ouderengeneeskunde, gaat over een patiënt van 70 jaar die onverklaarbare klachten had, in het verpleeghuis was beland en zoveel pijn had dat hij alleen maar stil in bed kon liggen. De man was vooral boos en narrig, lastig te behandelen en altijd in conflict met de verpleging. De psychiater gaf als advies om eens per week met de man in gesprek te gaan en alleen maar te luisteren en aandacht te geven, zonder direct naar een oorzaak en oplossing te zoeken. De dokter-stand uit en de mens-stand aan.
Voor Achterberg voelde het in het begin als corvee en zelfs als een trucje. Totdat hij merkte dat de man echt baat had bij de gesprekken, de man begon uit te kijken naar het wekelijkse uurtje en bloeide langzaam op. Wat mij zo enorm boeit aan dit verhaal is ook de wederkerigheid in de relatie. De patiënt had er baat bij en ook de arts hechtte waarde aan de gesprekken. “Toen ik vanwege mijn opleiding naar een andere afdeling ging, besloot ik om de gesprekken met hem voort te zetten. Ik wilde hem niet kwijt.”
Positieve gevolgen
Het krijgen van aandacht betekent dat je erbij hoort, dat je gezien en gerespecteerd wordt. Als iemand afhankelijker raakt, heeft dit veel meer gevolgen dan alleen de fysieke kant. Het leven van alledag verandert, met daarin jouw rol in relaties en jouw rol in de maatschappij. Aandacht wordt hiermee ook een vorm van ondersteuning. Het helpt om te leren omgaan met de veranderende omstandigheden, het helpt om de eigen identiteit te behouden.
Persoonlijke aandacht is essentieel, daardoor voel ik mij weer mens
Van levensbelang
Contact van mens tot mens, dat is waar het om gaat. Contact blijkt zelfs van levensbelang voor ons als mens. Hoe overdreven dit ook klinkt. er zijn experimenten die het onderschrijven. Afschuwelijke experimenten, wel te verstaan. Eén daarvan, gehouden in de Verenigde Staten in 1944, werd uitgevoerd met pasgeboren baby’s. Doel was om te bepalen of een individu kan gedijen op basis van alleen de fysieke behoeften en zonder genegenheid. Twintig baby’s werden apart gezet en kregen goede voeding, een schone luier, regelmatig een bad etc. maar verder niets. De zorgverleners raakten ze niet meer aan dan strikt nodig was en communiceerden ook op geen enkele andere manieren met de baby’s. De afschuwelijke realiteit: na vier maanden was de helft van de baby’s gestorven. Niet een ontwikkelingsachterstand of sociale problemen, ze waren echt dood gegaan. Ondanks dat ze fysiek goed verzorgd werden.
Dit nooit meer...
De aanloop richting de dood ging elke keer hetzelfde. Voordat elke baby stierf was er een periode waarin ze stopten met hun pogingen om contact te maken met de zorgverlener. Ze stopten met geluiden maken, met bewegen en uiteindelijk zelfs met ademhalen. Ze hadden het gewoonweg opgegeven… De baby’s uit de controlegroep kregen overigens alle liefde en aandacht en groeiden en bloeiden voorspoedig.
Een verschrikkelijk experiment wat gelukkig nooit meer is herhaald. Laat het niet voor niets geweest zijn en laten we de belangrijke les nooit vergeten: elk mens heeft contact en aandacht nodig. Het is een eerste levensbehoefte, net zo primair als eten en drinken. Als een pasgeboren kind de affectie van zijn omgeving zo hard nodig heeft en letterlijk niet zonder kan, dan is de noodzaak hiervan in ons verdere leven toch evident? Genegenheid, warmte en aandacht zijn noodzakelijk voor je welzijn.
De behoefte om mens te zijn
Zorgen voor een ander, mantelzorg, gaat ook over aandacht. Meer dan we ons misschien beseffen, zeker als je er zelf middenin zit en in de regelmodus staat. Ernstig ziek zijn vraagt om meer hulp dan alleen de praktische kant. Er ligt somberheid op de loer en als je niet oppast ook isolatie. Hoeveel mensen er ook om je heen zijn, niemand begrijpt je écht en dat kan eenzaam voelen. De behoefte om te uiten is er bij iedereen, al kan het op verschillende manieren getoond worden. Hongerig naar informatie zoeken op internet, uit onmacht wat stuk gooien, eindeloos vertellen, het zijn slechts voorbeelden. Vroeg of laat is er behoefte aan reflectie en behoefte om begrepen te worden, er gewoon nog bij te horen, dat je ook in je nieuwe lijf met ziekte nog als mens gezien wordt.
Zodra de regelmodus uit gaat en het gesprek verschuift naar de persoonlijke kant, komt er ruimte om te landen. Om alle gedachtes en emoties toe te laten. En tja, dat zal in eerste instantie vooral verdriet, angst of boosheid zijn, niemand reageert nu eenmaal enthousiast op een ernstige ziekte. Die emoties mogen er zijn, ze horen bij het leven, net zo goed als het gevoel van geluk, verliefdheid of plezier. Met persoonlijke aandacht help je iemand om die gedachtes gedoseerd toe te laten.
Aandacht
Het is bijzonder om te zien wat aandacht doet met mensen. Sinds een paar maanden drink ik zo nu en dan een kopje koffie met bejaarden die daar behoefte aan hebben en dit is het meest dankbare ‘werk’ dat ik ooit gedaan heb. Fascinerend hoe het ontbreken van aandacht een neerwaartse spiraal kan veroorzaken en hoe mensen opbloeien en ontspannen bij een luisterend oor, een vriendelijk woord en een beetje menselijkheid. Het is zo simpel, aandacht geven, iemand zien voor wie hij is. Het gaat niet om advies, om grootse gebaren of om levensreddende acties. Je hoeft de pijn niet van iemand over te nemen, dat kan niet eens. Je hoeft alleen maar naast iemand te gaan staan, er letterlijk te zijn. Met een stukje oprechte aandacht zeg je: “rustig maar, het is goed, ik zie je en ik ben bij je”.
Daarom, laat de mantelzorg gaan waar het écht over gaat in het leven: aandacht voor elkaar.
